Động cơ là trái tim của bất kỳ hệ thống cơ khí nào, đặc biệt trong các ứng dụng công nghiệp, giao thông vận tải và dân dụng. Sự cố động cơ không chỉ gây ảnh hưởng đến hiệu suất vận hành mà còn dẫn đến tổn thất lớn về kinh tế nếu không được xử lý kịp thời. Việc hiểu rõ các lỗi động cơ phổ biến và phương pháp khắc phục giúp tăng tuổi thọ thiết bị, giảm chi phí bảo trì và đảm bảo an toàn vận hành. Bài viết này tổng hợp các lỗi thường gặp ở động cơ (cả động cơ điện và động cơ đốt trong), nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và các biện pháp sửa chữa hiệu quả.

Động cơ không khởi động được

Nguyên nhân:

• Mất nguồn điện cấp (đối với động cơ điện): Cầu chì hỏng, công tắc không hoạt động, dây điện đứt hoặc tiếp xúc kém.
• Ắc quy yếu (đối với động cơ đốt trong): Điện áp không đủ để quay mô-tơ khởi động.
• Hỏng bộ khởi động (starter): Chổi than mòn, rô-to kẹt hoặc hỏng cuộn dây.
• Hệ thống đánh lửa trục trặc (ô tô, xe máy): Bugi bị bẩn, mòn hoặc đánh lửa sai thời điểm.

Biện pháp khắc phục:

• Kiểm tra và thay thế cầu chì, công tắc, dây điện nếu cần.
• Sạc hoặc thay bình ắc quy nếu điện áp quá thấp.
• Vệ sinh hoặc thay mới bugi.
• Kiểm tra bộ khởi động, sửa chữa hoặc thay thế chổi than, vòng bi.

Động cơ bị quá nhiệt

Nguyên nhân:

• Hệ thống làm mát kém hiệu quả: Thiếu nước làm mát, két nước bị tắc, quạt làm mát hỏng.
• Tải quá nặng hoặc chạy quá lâu: Động cơ hoạt động vượt công suất thiết kế.
• Dầu bôi trơn không đủ hoặc kém chất lượng: Ma sát tăng dẫn đến sinh nhiệt nhiều.
• Thời điểm đánh lửa sai (đối với động cơ đốt trong): Gây đốt cháy sớm, tăng nhiệt.

Biện pháp khắc phục:

• Kiểm tra và bổ sung nước làm mát, vệ sinh két nước.
• Kiểm tra hệ thống quạt, thay thế nếu hỏng.
• Sử dụng đúng loại dầu bôi trơn, kiểm tra mức dầu thường xuyên.
• Điều chỉnh lại thời điểm đánh lửa hoặc kiểm tra ECU.

Động cơ rung lắc mạnh khi hoạt động

Nguyên nhân:

• Không cân bằng trục quay: Gây ra hiện tượng rung cộng hưởng.
• Giá đỡ hoặc gối đỡ hỏng: Khiến động cơ không được cố định chắc chắn.
• Bugi đánh lửa không đều (động cơ xăng): Khiến xi-lanh hoạt động không đồng bộ.
• Bánh đà hoặc trục khuỷu bị lệch tâm hoặc mòn.

Biện pháp khắc phục:

• Cân bằng lại trục quay bằng thiết bị chuyên dụng.
• Kiểm tra và thay thế gối đỡ, cao su chân máy.
• Kiểm tra và thay mới bugi nếu cần.
• Khám và sửa chữa bánh đà hoặc trục khuỷu tại xưởng chuyên nghiệp.

Động cơ yếu, mất công suất

Nguyên nhân:

• Lọc gió, lọc nhiên liệu bị bẩn: Hạn chế lượng khí và nhiên liệu vào buồng đốt.
• Kim phun nhiên liệu bị tắc: Không cung cấp đủ nhiên liệu.
• Áp suất buồng đốt thấp: Do xéc măng mòn, gioăng quy-lát hỏng.
• Hệ thống cảm biến hỏng (động cơ hiện đại): Gửi tín hiệu sai tới ECU.

Biện pháp khắc phục:

• Vệ sinh hoặc thay lọc gió, lọc nhiên liệu định kỳ.
• Vệ sinh kim phun bằng dung dịch chuyên dụng hoặc thay mới.
• Đo và kiểm tra áp suất buồng đốt, sửa chữa nếu có rò rỉ.
• Dùng máy chẩn đoán kiểm tra cảm biến và thay thế nếu cần.

Động cơ phát ra tiếng kêu lạ

Nguyên nhân:

• Xích cam, dây cu-roa mòn hoặc lỏng: Gây va đập giữa các chi tiết.
• Ốc vít, bulông lỏng lẻo: Làm các bộ phận va chạm nhau.
• Van xupap bị kêu: Có thể do mòn hoặc khe hở lớn.
• Bi trục cơ, trục cam hỏng: Phát ra tiếng gõ lớn khi động cơ chạy.

Biện pháp khắc phục:

• Kiểm tra, thay dây cu-roa hoặc xích cam.
• Xiết chặt lại các chi tiết liên kết.
• Điều chỉnh khe hở van hoặc thay thế nếu mòn.
• Đại tu phần cơ khí của động cơ nếu có tiếng gõ lớn kéo dài.

Khói xả có màu bất thường

Phân loại khói xả:

• Khói đen: Cháy không hoàn toàn do dư nhiên liệu.
• Khói trắng: Do nước vào buồng đốt, thường liên quan tới gioăng quy-lát.
• Khói xanh: Dầu bôi trơn lọt vào buồng đốt.

Nguyên nhân và khắc phục:

• Khói đen:
  • Kiểm tra hệ thống kim phun, cảm biến oxy, lọc gió.
  • Điều chỉnh tỷ lệ nhiên liệu - không khí.
• Khói trắng:
  • Kiểm tra gioăng quy-lát, đầu xi-lanh nứt.
  • Thay gioăng hoặc sửa chữa phần quy-lát.
• Khói xanh:
  • Kiểm tra xéc măng, phớt xu-páp.
  • Đại tu hoặc thay mới các chi tiết bị mòn.

Động cơ tiêu thụ nhiên liệu bất thường

Nguyên nhân:

• Hệ thống phun nhiên liệu hoạt động sai lệch.
• Áp suất lốp không đúng (đối với phương tiện giao thông).
• Cảm biến lưu lượng khí, cảm biến oxy bị lỗi.
• Chạy sai chế độ tải hoặc số vòng tua.

Biện pháp khắc phục:

• Kiểm tra lại hệ thống phun và cảm biến.
• Điều chỉnh áp suất lốp đúng chuẩn.
• Vệ sinh bướm ga, kim phun, cảm biến lưu lượng.
• Lái xe hoặc vận hành máy theo chế độ tối ưu.

Hệ thống điện động cơ lỗi

Các biểu hiện:

• Đèn báo động cơ sáng (check engine light).
• Khó khởi động, đèn yếu, hệ thống cảm biến không hoạt động.

Nguyên nhân:

• Ắc quy yếu hoặc hỏng.
• Mạch điện ngắn mạch hoặc hở mạch.
• Máy phát điện (alternator) hỏng.

Biện pháp khắc phục:

• Đo điện áp ắc quy, thay nếu dưới 12V.
• Sử dụng đồng hồ đo điện để tìm chỗ hở, chập.
• Kiểm tra máy phát điện, thay chổi than hoặc toàn bộ nếu cần.

Rò rỉ dầu hoặc nước làm mát động cơ

Dấu hiệu:

• Vết dầu dưới nền, mức dầu/nước giảm nhanh.
• Có mùi cháy dầu, khói khi máy nóng.

Nguyên nhân:

• Phớt chắn dầu mòn.
• Ống dẫn nứt hoặc lỏng.
• Gioăng động cơ hỏng.

Biện pháp khắc phục:

• Thay phớt, siết chặt ống, kiểm tra gioăng.
• Vệ sinh khu vực bị rò, kiểm tra lại sau vài giờ vận hành.

Sự cố do bảo trì không đúng cách

Các lỗi do bảo trì:

• Thay dầu sai chủng loại.
• Lắp sai phụ tùng.
• Không theo đúng định kỳ bảo dưỡng.

Cách khắc phục:

• Tuân thủ hướng dẫn của nhà sản xuất.
• Sử dụng phụ tùng chính hãng.
• Ghi chép lịch sử bảo dưỡng và kiểm tra định kỳ.

Việc nắm vững các lỗi động cơ phổ biến và cách khắc phục không chỉ giúp người vận hành, kỹ sư cơ khí tiết kiệm chi phí sửa chữa mà còn đảm bảo an toàn và hiệu quả sử dụng thiết bị. Các lỗi cơ bản như động cơ không khởi động, quá nhiệt, rung lắc, tiếng kêu lạ hay tiêu thụ nhiên liệu bất thường đều có thể được phòng ngừa hoặc xử lý nếu có kiến thức đúng và quy trình kiểm tra định kỳ.

Để tăng tuổi thọ động cơ, người sử dụng cần:

• Bảo trì đúng lịch.
• Sử dụng nhiên liệu, dầu nhớt chất lượng.
• Phát hiện sớm dấu hiệu bất thường.
• Nhờ đến các trung tâm dịch vụ khi gặp lỗi phức tạp.