Trong thời đại công nghệ số, internet đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của con người. Từ việc tra cứu thông tin, mua sắm, giải trí đến học tập và làm việc, mọi hoạt động đều có thể diễn ra trực tuyến. Tuy nhiên, song song với những tiện ích vượt trội, việc sử dụng internet cũng kéo theo nhiều rủi ro, đặc biệt là liên quan đến bảo mật thông tin cá nhân. Việc dữ liệu cá nhân bị đánh cắp, lạm dụng hoặc tiết lộ trái phép đã và đang là mối lo ngại lớn cho cả cá nhân và tổ chức. Bài viết này sẽ phân tích các rủi ro liên quan đến bảo mật thông tin cá nhân trên internet, các hình thức tấn công phổ biến, cũng như những biện pháp thiết thực để phòng tránh và bảo vệ dữ liệu cá nhân.

Khái niệm thông tin cá nhân và tầm quan trọng của bảo mật

Thông tin cá nhân là bất kỳ dữ liệu nào có thể dùng để nhận diện một cá nhân, bao gồm: họ tên, địa chỉ, số điện thoại, địa chỉ email, số căn cước công dân, số tài khoản ngân hàng, vị trí địa lý, thói quen sử dụng internet, hình ảnh, và nhiều hơn nữa.

Bảo vệ thông tin cá nhân không chỉ giúp người dùng tránh khỏi những phiền toái như tin nhắn rác, quảng cáo không mong muốn mà còn là một biện pháp sống còn để ngăn ngừa các rủi ro lớn như:

• Đánh cắp danh tính
• Gian lận tài chính
• Tấn công mạng có chủ đích (phishing, malware)
• Lạm dụng dữ liệu cho các mục đích xấu

Những mối đe dọa phổ biến đối với thông tin cá nhân

Phishing (giả mạo)

Đây là hình thức lừa đảo phổ biến nhất hiện nay, kẻ xấu sẽ tạo ra các trang web hoặc email giả mạo các tổ chức uy tín (ngân hàng, công ty, cơ quan nhà nước...) để đánh lừa người dùng cung cấp thông tin đăng nhập, mật khẩu hoặc thông tin tài chính.

Malware và spyware

Malware là phần mềm độc hại được cài đặt vào máy tính hoặc thiết bị của người dùng để theo dõi, đánh cắp hoặc làm hư hại dữ liệu. Spyware là một loại malware chuyên theo dõi và ghi lại các hoạt động của người dùng mà không được phép.

Rò rỉ dữ liệu từ dịch vụ bên thứ ba

Khi người dùng đăng ký tài khoản trên các nền tảng mạng xã hội, dịch vụ mua sắm hoặc ứng dụng di động, thông tin cá nhân có thể bị lộ nếu hệ thống của bên cung cấp dịch vụ không có đủ biện pháp bảo mật hoặc bị tấn công.

Mạng Wi-Fi công cộng

Nhiều người dùng có thói quen sử dụng Wi-Fi miễn phí ở quán cà phê, sân bay hoặc trung tâm thương mại mà không biết rằng các mạng này rất dễ bị tin tặc lợi dụng để theo dõi lưu lượng truy cập và đánh cắp thông tin cá nhân.

Mạng xã hội và chia sẻ quá mức

Người dùng thường xuyên chia sẻ ảnh, vị trí, cảm nghĩ và các sự kiện đời sống cá nhân lên mạng xã hội. Việc công khai quá nhiều thông tin sẽ vô tình cung cấp cho tội phạm mạng những dữ liệu giá trị để khai thác.

Hậu quả khi thông tin cá nhân bị đánh cắp

Hậu quả của việc mất thông tin cá nhân là rất nghiêm trọng và có thể kéo dài trong nhiều năm. Một số hậu quả điển hình bao gồm:

• Mất tiền và tài sản: Kẻ gian có thể truy cập tài khoản ngân hàng, thẻ tín dụng, ví điện tử để chiếm đoạt tiền.
• Danh tính bị giả mạo: Thông tin cá nhân có thể bị sử dụng để vay tiền, mở tài khoản trái phép hoặc thực hiện hành vi phạm pháp dưới danh nghĩa nạn nhân.
• Uy tín cá nhân và nghề nghiệp bị ảnh hưởng: Dữ liệu nhạy cảm bị lộ (ảnh riêng tư, tin nhắn cá nhân...) có thể bị lan truyền gây tổn hại nghiêm trọng đến danh dự và công việc.
• Bị theo dõi và xâm phạm riêng tư: Hacker có thể dùng camera, micro hoặc GPS để theo dõi nạn nhân.

Những biện pháp bảo vệ thông tin cá nhân

Tăng cường ý thức cá nhân

Người dùng cần nhận thức rõ tầm quan trọng của bảo mật thông tin và có thói quen kiểm soát dữ liệu cá nhân. Ví dụ:

• Không chia sẻ thông tin cá nhân quá mức trên mạng xã hội
• Chỉ truy cập các trang web đáng tin cậy (HTTPS)
• Không mở các email, tệp đính kèm hoặc đường link từ người lạ

Sử dụng mật khẩu mạnh và xác thực hai yếu tố (2FA)

Một mật khẩu mạnh nên có độ dài tối thiểu 12 ký tự và bao gồm chữ hoa, chữ thường, số và ký tự đặc biệt. Ngoài ra, kích hoạt 2FA sẽ giúp tăng lớp bảo vệ khi đăng nhập.

Sử dụng phần mềm diệt virus và tường lửa

Cài đặt phần mềm bảo mật đáng tin cậy giúp ngăn chặn virus, phần mềm gián điệp và các mối đe dọa mạng khác.

Cập nhật hệ thống và ứng dụng thường xuyên

Các bản cập nhật phần mềm thường bao gồm các bản vá lỗ hổng bảo mật. Việc bỏ qua cập nhật khiến thiết bị dễ bị khai thác bởi hacker.

Sử dụng VPN khi truy cập internet công cộng

VPN (Mạng riêng ảo) mã hóa kết nối internet, giúp người dùng ẩn địa chỉ IP và dữ liệu khi dùng Wi-Fi công cộng.

Quản lý quyền truy cập của ứng dụng

Kiểm tra định kỳ các quyền mà ứng dụng di động yêu cầu. Không cấp phép cho những quyền không cần thiết, đặc biệt là quyền truy cập danh bạ, camera, micro, vị trí...

Sử dụng các công cụ quản lý mật khẩu

Các ứng dụng quản lý mật khẩu như LastPass, 1Password, Bitwarden… giúp lưu trữ mật khẩu an toàn và dễ dàng tạo mật khẩu mạnh cho nhiều tài khoản.

Quy định pháp luật liên quan đến bảo mật thông tin cá nhân

Tại Việt Nam, pháp luật đã có những quy định nhằm bảo vệ dữ liệu cá nhân. Một số văn bản quan trọng bao gồm:

• Bộ luật Dân sự 2015 quy định quyền được bảo vệ đời sống riêng tư và thông tin cá nhân.
• Luật An toàn thông tin mạng 2015 quy định trách nhiệm bảo vệ thông tin cá nhân của tổ chức, cá nhân cung cấp dịch vụ trên mạng.
• Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân, có hiệu lực từ 1/7/2023, đánh dấu bước tiến lớn trong việc siết chặt quản lý và xử lý vi phạm liên quan đến thông tin cá nhân.

Ngoài ra, trên thế giới có những đạo luật nổi bật như:

• GDPR (General Data Protection Regulation) của Liên minh Châu Âu
• CCPA (California Consumer Privacy Act) của bang California (Mỹ)

Các quy định này yêu cầu doanh nghiệp phải minh bạch trong việc thu thập, xử lý, lưu trữ dữ liệu người dùng và phải chịu trách nhiệm nếu để rò rỉ dữ liệu.

Vai trò của các tổ chức và doanh nghiệp

Không chỉ cá nhân, các tổ chức và doanh nghiệp cũng có trách nhiệm trong việc bảo vệ dữ liệu người dùng:

• Áp dụng mã hóa, kiểm soát truy cập và phân quyền nội bộ nghiêm ngặt
• Đào tạo nhân viên về an toàn thông tin
• Xây dựng chính sách bảo mật rõ ràng, minh bạch
• Phản hồi nhanh chóng và công khai khi xảy ra sự cố dữ liệu

Xu hướng và công nghệ mới hỗ trợ bảo mật

Một số công nghệ mới đang được áp dụng để tăng cường bảo mật thông tin cá nhân trên internet:

• AI và Machine Learning: phát hiện bất thường và hành vi đáng ngờ trong thời gian thực.
• Blockchain: tạo ra hệ thống phân tán, minh bạch và khó bị giả mạo dữ liệu.
• Sinh trắc học: nhận diện khuôn mặt, vân tay, mống mắt để xác thực người dùng an toàn hơn.
• Zero Trust Architecture: mô hình bảo mật không mặc định tin tưởng bất kỳ đối tượng nào.

Bảo mật thông tin cá nhân trên internet là một vấn đề ngày càng cấp thiết trong bối cảnh số hóa mạnh mẽ. Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ kéo theo nhiều rủi ro, nhưng nếu người dùng cá nhân, tổ chức và các cơ quan quản lý cùng nâng cao nhận thức và áp dụng biện pháp bảo vệ thích hợp, chúng ta hoàn toàn có thể giảm thiểu những mối đe dọa và tận dụng được toàn bộ lợi ích mà internet mang lại.